چگونگی پیدا شدن صفتهای خوب و بد در آدمی - ۲

چنانكه رسول صلی الله علیه وسلم گفت: «هر آدمی را شیطانیست، و مرا نیز هست، لیكن خدایتعالی مرا بر وی نصرت داد تا مقهور من گشت و هیچ شر نتواند فرمود» و نیز وی [یعنی آدمی را فرموده اند] را فرموده اند كه: این خنزیر حرص و شهوت را و كلب غضب را بادب دارد و زیر دست، تا جز بفرمان وی نخیزد و ننشیند، اگر چنین كند ویرا از این اخلاق و صفات نیكو حاصل شود، كه آن تخم سعادت وی باشد، و اگر بخلاف این كند، و كمر خدمت ایشان بربندد، در وی اخلاق بد پدید آید، كه تخم شقاوت وی گردد. و اگر حال وی ویرا در خواب یا در بیداری بمثالی كشف كنند، خود را بیند كمر خدمت بسته پیش خوكی یا پیش سگی، و كسیكه مسلمانی را اسیر كند در دست كافری، معلوم استكه حال وی چه بود! آنكس كه فرشته را در دست سگ و خوک و دیو اسیر كند، حال وی ازین فاحشتر بوده باشد.

و بیشتر خلق، اگر انصاف بدهند، و حجاب غفلت برگیرند، شب و روز كمر خدمت بسته اند در مراد و هوای نفس خویش، و حال ایشان بحقیقت اینست؛ اگر چه بصورت با مردم مانند، و فردا در قیامت معانی آشكارا شود؛ و صورت برنگ معنی باشد، تا آنكس را كه شهوت و آز بر وی غالب بود، فردا بصورت خوكی بینند، وآنكس را كه خشم بر وی غالب است بصورت گرگی بینند.

و برای این استكه كسی گرگی بخواب بیند، تعبیر آن مردی ظالم باشد، و اگر خوكی بیند، تعبیر آن مردی پلید باشد. برای آنكه خواب نمودگار مرگ است: بدانقدر كه بسبب خواب ازین عالم دورتر میشود، صورت تبع معنی میباشد، تا هر كسی را بدان صورت ببینند كه باطن وی چنانست. و این سرّیست بزرگ، كه این كتاب شرح آن احتمال نكند.