اندر بیان كردن توبه و روش تائبان و محققان - ۳

بی علم هیچ كار نتوان كرد چنانكه رسول را صلی الله علیه وسلم پرسیدند كه (أَيُّ اَلْأَعْمَالِ أَفْضَلُ) تا سه بار این می پرسیدند جواب می داد بهر باری كه (العلم) گفتند یا رسول الله ما از كار می پرسیم و تو از علم جواب می دهی گفت زیرا كه هیچ كار بی علم راست نیاید و هیچ قیمت نداشته باشد پس چنان باید كه تایب اول در بنیاد رنج برد تا رنج وی ضایع نگردد پس بعلم مشغول باید بود و اصل علم و عبادت با دو چیز گردد با دل فارغ از غیر و شكم گرسنه و عبادت باخلاص هم با این هر دو گردد و هر كرا بخلق طمع باشد هرگز از وی كار باخلاص نیاید و هر كرا شكم سیر باشد و كار دنیا ببرد هرگز هوای وی مقهور نباشد و او را بر درگاه خدای عز وجل آبرویی نباشد و مرد را هوا آنگاه مقهور گردد كه از جمله مباحات دنیا چنان اجتناب كند كه دیگر مردمان از حرام كنند و هر چه با راحت نفس گردد ازان دور شود و كار بد و جای بد و یار بد بَدْرُودْ كند و اندیشهٔ بد و غلّ و غش و بغض و حسد و حرص و كینه و عجب و بخل از دل بیرون كند و هر كاریرا اصلی است بنیادی و اصل و بنیاد این كار با چهار چیز گردد اول امل كوتاه كردن دیگر بوعدهٔ خدای تعالی ایمن بودن و سه دیگر قسمت قسام راست دیدن و چهارم شكم از حرام نگاه داشتن و هر كه این چهار چیز نگاه دارد و بجای آرد همه مجاهدتها بجای آورده باشد و تن در بند وی آمده چنانكه خواهد نفس را در كار تواند كشید تن تایب همچون اسب نَوْزَیْنْ است اگر رائض او را بر زین و لگام راست كند چنانكه می باید روز حرب در حربگاه خطا نكند هم نظارهٔ میدانرا شاید و هم غنیمت را شاید و هم هزیمت را شاید و اگر اسب ریاضت نیافته باشد و لگام و زین ندیده باشد سركشی كند آنجا كه بكار باید آمد هم در خون خویش و هم در خون جملهٔ سپاه شود چنانكه اسب فرعون ملعون كرد