پیدا كردن فایدها و آفات مال - ۳

قسم سیم آنكه عرض خویش بدان نگاه دارد، چنانكه مثلا بشاعر دهد و بعوان دهد و بكسانی كه بوی طمع دارند و اگر ندهد زبان دراز كنند و غیبت گویند و فحش دهند. و رسول- علیه السلام- گفته است: «هر چه بدان عرض خویش از زبان بدگویان نگاه دارند آن صدقهٔ بود كه راه غیبت و فحش بریشان بسته بود، و آفت دل مشغولی بدان از خویشتن باز داشته بود، كه اگر نكند باشد كه وی نیز اندر مكافات آید و عداوت نیز دراز شود، و این نیز جز بمال نتوان كرد».

قسم چهارم آنكه بكسانی دهد كه خدمت وی كنند: كه هر كس كه همه كارهای خویش بدست خویش كند چون رفتن و شستن و پختن و خریدن و ساختن و غیر آن همه روزگار وی بشود؛ و فرض عین هر كسی آنست كه دیگری بدان قیام نتواند كرد، و آن ذكر و فكرست، و هر چه نیابت را بدان راهیست روزگار بدان ببردن دریغ بود: كه عمر مختصرست و اجل نزدیک و راه سفر آخرت دراز و زاد وی بسیار باید، و هر نفسی غنیمتی بزرگ است بهیچ كار كه از آن گزیر بود مشغول نباید بود، و این جز بمال راست نیاید كه اندر وجه خدمتگاران كند تا این رنجها از وی باز دارند، و كارها بنفس خویش كردن سبب ثواب بود ولیكن این كار كسی بود كه درجهٔ وی چنان باشد كه طاعت وی بتن باشد نه بدل، اما كسی كه اهل معاملت بود بطریق علم، كار وی باید كه دیگری كند تا سبب فراغت وی بود بكاری كه عزیز از آن بود كه بتن كند.

نوع سیوم آن بود كه بكسی معین ندهد ولیكن خیرات عام كند: چون پلها و رباطها و مساجد و بیمارستان و وقف بر درویشان و غیر این، خیرات عام بود و روزگار دراز بماند و دعا و بركت از پس مرگ وی همی رسد، و این نیز جز بمال نتوان كرد: اینست فواید مال اندر دین. اما فواید وی اندر دنیا پوشیده نیست: كه بدان عزیز بود و مكرم شود و از خلق بی نیاز بود و خلق بوی حاجتمند باشند و دوستان و برادران بسیار بدست آورد و در دل همگنان محبوب بود و بچشم حقارت بوی ننگرند و امثال این.