پیدا كردن حاجت بصبر اندر همه اوقات - ۲

و اندر هر طاعتی بصبر حاجت بود اندر اول وی و اندر میانهٔ وی و اندر آخر وی: اما اول آنكه اخلاص اندر نیت درست كند و ریا از دل دور كند و این دشوار بود، و دیگر آنكه اندر میانه صبر كند و شرط و آداب وی با هیچ چیز آمیخته نكند، كه اگر اندر نماز بود بهیچ سو ننگرد و از هیچ چیز نه اندیشد، و اما پس از عبادت صبر كند از ظاهر كردن و بگفتن كه چه كردم و صبر كند از عجب بدان،

و اما معصیتها شک نیست كه دست بداشتن آن جز بصبر راست نیاید، و هر چند كه شهوت قوی تر و آن معصیت آسانتر صبر بر ترک آن معصیت دشوارتر، و از آنست كه صبر از معصیت زبان دشوارتر است كه زبان جنبانیدن آسانست و چون بسیار گفته آید عادت شود و عادت طبیعت گردد، و یكی از جنود شیطان عادتست و بدین سبب زبان اندر غیبت و دروغ و ثنا بر خویشتن و قدح بر دیگران و امثال این روان بود، و اندر یک كلمه كه فرا سر زبان آید و مردمانرا ازان عجب خواهد آمد و بخواهند پسندید صبر ازان برنج بسیار بود، و بیشتر آن بود كه خود با مخالطت ممكن نگردد، و به عزلت از آن سلامت جوید.

اما نوع دوم كه بی اختیار وی بود، چون رنجانیدن مردمان ویرا بدست و زبان ولیكن وی را اندر مكافات اختیاری است، بصبر تمام حاجت آید تا مكافات نكند یا بر حد خویش بایستد اندر مكافات. و یكی از صحابه همی گوید: ما ایمان را ایمان نشمرد مانی تا بازان بهم صابر نبودیمی بر رنج مردمان. و برای این بود كه حق تعالی فرمود رسول را- علیه السلام- كه: دست بدار تا ترا همی رنجانند و توكل كن «دع اذاهم وتوكل علی الله»، و گفت: «صبر كن برانچه گویند و بمجاملت [خوشروئی] ازیشان ببر» «واصبر علی ما یقولون واهجرهم هجراً جمیلا»،