مدت تمکين از چهار عنصر بميان می آيد. اينها،

۱. نصف قطر (شعاع) خورشيد که با چشم دیده می شود (نصف قطر ظاهری خورشيد)

۲. شکست نور (انکسار نور)

۳. پايين آمدن افق (انحطاط افق)

۴. پارالاکس خورشيد (اختلاف منظر)

اگر از اين چهار عنصر، سه عنصر اول با هم جمع کرده شده، از مجموع بدست آمده، عنصر چهارم تفريق کرده شود، به وقت (مدت) بدست آمده، مدت تمکين گويند. مدت تمکين هر شهر، نظر به درجه عرض و بلندی (ارتفاع) استعمال شده آن شهر، از يکديگر متفاوت می باشد. هر چقدر درجه عرض و ارتفاع استعمال شده افزايش يابد، مدت تمکين نيز آنقدر افزايش می يابد. توضيح در مورد اين چهار عنصر، در پايين، در ماده ۳ درج شده است.

تفاوت زمانی ميان وقت حقيقی (وقتيکه با حساب نجومی (آسترونوميک) يافته شده) و وقت شرعی يک نماز، به اندازه تفاوت زمانی ميان افق حقيقی و افق شرعی می باشد. اين نيز مدت تمکين می باشد.

بعد از غروب مرکز خورشيد از افق حقيقی، کنارهٔ عقبی اش، به اندازهٔ اين زاويهٔ ارتفاع پايين آمده، يعنی به افق شرعی فرود آمده، به زمانيکه ازين وقت غروب تا به ناپديد شدن نور خورشيد از بلندترين تپه، می گذرد (تمکين) ناميده می شود.

• در يک شهر، برای ارتفاع های مختلف، برای يک نماز اوقات مختلفی يافته می شود. در حاليکه در يک شهر، برای يک نماز تنها يک وقت موجود می باشد. از اين جهت، برای اوقات نماز، خطوط افق ظاهری (افقيکه ديده می شود) را نمی توان استعمال کرد. ارتفاع شرعی استعمال می شود که نظر به افق شرعی يافته می شود و افق شرعی نيز با بلندی (ارتفاع) تغيير نمی کند.
• خورشيد در اوقات قبل از زوال، اولاً از افق شرعی، بعداً از افق حقيقی عبور می کند. اگر از وقت حقيقی که برای اين اوقات (اوقات قبل از زوال) با حساب يافته شده است، تمکين کسر کرده شود، وقت شرعی که وقت صحيح می باشد، يافته می شود. اوقات طلوع (طلوع آفتاب) و امساک اينگونه اند. "مدت تمکين" از اوقات امساک و طلوع بيرون آورده (کسر کرده) می شود، ولی به اوقات ديگر علاوه کرده می شود.
• خورشيد، در اوقات بعد از زوال، اولاً از افق حقيقی، بعداً از افق شرعی عبور می کند. درين اوقات (در اوقات بعد از زوال) برای يافتن وقت شرعی که وقت صحيح می باشد، به وقتيکه با حساب نجومی (آسترونوميک) يافته شده، مدت تمکين اضافه کرده می شود. اوقات ظهر، عصر، غروب (شام) و عشاء (خفتن) اينگونه است.

۲. معلومات ضروری در مورد "مدت تمکين"

الف. از نقطه نظر فقهی، اوقات نماز، با رؤيت، يعنی با ديده شدن علامات و نشانه ها در کرهٔ سماء شروع می شود. نمازها در اين اوقات تشکل يافته ادا کرده می شود. رؤيت نشانه ها در کرهٔ سماء يک حادثه ديگر، محاسبه اين لحظه با فرمولهای نجومی (آسترونوميک)حادثه ای کاملاً متفاوت و جداگانه می باشد. اگر وقت نماز،نظر به علاماتيکه (نشانه هاييکه) فقهاً (در کتابهای فقهی) بيان گرديده است، تشکل يافته باشد، لازم نيست که به اين وقت تشکل يافته، بعنوان مدت تمکين هيچ گونه مدتی اضافه ويا کسر کرده شود. وليکن اگر تشکل وقت، با رؤيت تثبيت کرده نشود، لازم می آيد تا وقت هاييکه در آن علامات فقهی تشکل نموده باشد با حساب يافته شود يعنی کسانی که خورشيد و افق را نمی بينند و کسانيکه تقويم تهيه می کنند، اين مجبوريت را دارند که اوقاتی را که در آن، نشانه های فقهی تشکل يافته باشد، با حساب بدست بياورند. مدت تمکين، مدتی است که در اين حسابها بميان آمده و لازم و ضروری است که اين مدت بکار برده شود. بکار بردن اين مدت، يک مجبوريت علمی و نجومی (آسترونوميک) می باشد. مدت احتياطی نمی باشد. مدت تمکين، عبارت از آوردن وقت با حساب يافته شده به وقتيکه با ظهور علامات وقت نماز در روی آسمان يافته شود، می باشد. يعنی مدت تمکين، مدتی می باشد که، اوقاتی را که با فرمولهای نجومی (آسترونوميک) يافته می شود به اوقات شرعی می آورد. اوقات شرعی، اوقات صحيح می باشد و با ظهور علامات در کرهٔ سماء که علمای اسلام، اين علامات را برای اوقات نماز بيان داشته اند، يافته می شود. شرط و ضروری می باشد که مدتهای تمکين، در تمام اوقات، بدون تغيير عيناً بايد بکار برده شود.

• علمای مجتهد اسلامی، احاديث شريفی را که تفسير آيات کريمه متعلق به علامات اوقات نماز میباشد، بطور صحيح درک نموده اند و در کتابهای پرقيمت خود بيان داشته اند که، "هنگام ديده شدن اين علامات در کرهٔ سماء، نماز خوانده می شود". بنابرين در کتابهايشان البته که کلمه "تمکين" ذکر نشده است. علمای علم هيأت (نجوم) اسلامی، اوقاتیراکه اين علامات ظهور می يابد، محاسبه نموده اند.
•  برای محاسبه اوقات نماز بطور صحيح، تنها در علوم آسترونومی (نجوم ويا علم هيأت)، فيزيک، جبر (الجبر)، هندسه، جغرافيا و نجوم (آسترونومی) کروی و مثلثات کروی متخصص بودن کافی نبوده، علاوه بر اين، واقف بودن به علم هيأت (آسترونومی) اسلامی که يک رشته اختصاصی متفاوت می باشد، نيز لازم و ضروری است. بدون دانستن همه اين علم ها، نمی توان وقت صحيح نماز را حساب کرد. مطابق بودن محاسباتی که نظر به افق حقيقی با فرمولهای نجومی (آسترونوميک) انجام يافته، به علامات وقت شرعی که صحيح بوده و تشکل يافته است، تنها و تنها با بکار بردن مدت تمکين امکان پذير می باشد.
• برای حساب کردن هر يک از عنصرهای مدت تمکين، اصول، قواعد و فرمولهايیموجود می باشدکه درين مورد استعمال می شود.
• در هنگام محاسبه اوقات شرعی همهٔ نمازها و نيز در وقت امساک، استعمال وقت تمکين لازم و ضروری است.
• زمان تمکينی که مخصوص به بلندترين محل يک شهر می باشد غير قابل تغيير می باشد. برای هر شهر،‌ يک زمان تمکين وسطی موجود می باشد که در تمامی اوقات نماز استعمال می شود.
• برای هر نماز،‌ تمکين های جداگانه ای موجود نمی باشد. مدت تمکين در تمامی اوقات نماز، بدون هيچ تغييری عيناً بايد استعمال گردد.
•  اگر مدت تمکين کاهش داده شود ويا تماماً (کاملاً) برداشته شود:
• نماز ظهر و نمازهای بعدی، قبل از اوقاتشان ادا کرده می شود.
• به روزه نيز بعد از گذشتن وقت سحر شروع می شود.

اين نمازها و روزه ها صحيح نخواهند بود. مدت تمکين، زمان احتياطی نيست. در کتاب (درّ يکتا)[۱] نوشته است که: «آنکسی که مقدار تمکين را بحيث يک زمان احتياطی گمان کرده، وقت امساک را ۳-٤ دقيقه به تعويق بياندازد، روزهٔ آنکس فاسد می شود و آنکس که غروب را ۳-٤ دقيقه به پيش بکشد، روزه و نماز شام آنکس فاسد می گردد».

۳. توضيح چهار عنصر "مدت تمکين"

الف. عنصر اول: نصف قطر ظاهری خورشيد (شعاع خورشيد که با چشم دیده شود)

اوقات حقيقی نماز با فرمولهای نجومی (آسترونوميک) نظر به افق حقيقی محاسبه گرديده يافته میشود. در محاسبات نجومی (آسترونوميک)، از سطح مستوی افق حقيقی استفاده کرده می شود. به مستوی ايکه از مرکز دنيا به خط راست ويا استقامتيکه (استقامت شاقول) پاهای راصد را به مرکز کره زمين وصل می سازد عمود باشد، مستوی افق حقيقی گفته می شود. بدليل اينکه در اين محاسبات نجومی (آسترونوميک)، مراکز کرهٔ زمين و خورشيد اساس گرفته می شود، در هنگام طلوع، وقتيکه مرکز خورشيد به اين افق حقيقی بيايد، گفته می شود که، "خورشيد طلوع کرد" و در هنگام غروب، وقتيکه مرکز خورشيد دوباره به اين افق بيايد، گفته می شود که، "خورشيد غروب کرد". حال آنکه، بدليل اينکه هم در اثنای طلوع و هم در اثنای غروب نصف خورشيد در بالای افق حقيقی می باشد، نصف خورشيد از طرف راصديکه در نقاط بلند آن محل قرار داشته باشد، ديده می شود. ازين جهت، خورشيد قبل تر طلوع کرده است. همچنان نظر به اين حساب در هنگاميکه گفته می شود که "خورشيد غروب کرد" هنوز خورشيد غروب نکرده است. زيرا نصف خورشيد در بالای افق می باشد. عنصر اول تمکين، همين است. يعنی در حين طلوع، بايد کنارهٔ بالايی خورشيد، از اين افق بيرون گردد و در حين غروب نيز بايد کنارهٔ بالايی خورشيد، ازين افق ناپديد گردد. در اين حال، لازم می آيد که هم در هنگام طلوع و هم در هنگام غروب، خورشيد به اندازهٔ نصف قطرش پائين باشد. در محاسبات نجومی (آسترونوميک)، مرکز خورشيد اساس گرفته می شود. اما در اوقات نماز، کنارهٔ بالائی خورشيد اساس گرفته می شود. تفاوت در مابين اين دو، به اندازهٔ نصف قطر خورشيد می باشد. يعنی لازم است که خورشيد، هم در طلوع و هم در غروب، به اندازهٔ نصف قطر خودش در پايين باشد.

• عنصر دوم: شکست نور (انکسار نور)

محل خورشيد نظر به افق حقيقی که با حسابهای نجومی (آسترونوميک) يافته شده، نظر به محلیکه خورشيد در آنجا بنظر می رسد، در پايين تر قرار دارد. يعنی، محل خورشيد که با نگاه کردن با چشم ديده می شود، بالاتر از محلی است که با حساب يافته شده است. سبب اين نيز، گذشتن نورهای خورشيد از طبقات هوا و انکسار آن تا رسيدن به چشم راصد می باشد. بدليل اين حادثه انکسار نور، تمام خورشيد بالاتر از محلیکه با حساب بدست آمده ديده می شود. يعنی، اين تفاوت از سبب انکسار نور بوجود آمده، و عنصر دوم مدت تمکين می باشد. به عبارهٔ ديگر، لازم می آيد تا هم در طلوع، هم در غروب تمامی خورشيد به اندازهٔ اين تفاوت پايين بيايد.

• عنصر سوم: پايين آمدن افق (انحطاط افق)

در محاسبه اوقات نماز، افق شرعی ايکه از بالاترين نقطه شهر، يعنی از بالاترين نقطه محل راصد ديده می شود، مد نظر گرفته می شود. در وقت شام (مغرب) يعنی در وقت غروب خورشيد که با محاسبات نجومی که نسبت به افق حقيقی انجام داده شده، يافته شده است، ديده می شود که خورشيد از افق های محل های مرتفع، غروب نکرده است. اين وضعيت، نشان می دهد که افق شرعی ايکه از بالاترين تپه محل ديده می شود، از افق حقيقی که محاسبات نجومی (آسترونوميک) در آن انجام می گيرد پايين تر است. يعنی، وقت نماز شام (مغرب) و وقت افطار، نه با غروب خورشيد از افق حقيقی، بلکه با غروب خورشيد از افق شرعی مربوط به بالاترين نقطه آن محل وقوع می يابد. به افقی که از بالاترين تپه ديده می شود، "افق شرعی" گفته می شود.

در محاسبات نجومی (آسترونوميک) اين عنصر تمکين موجود نمی باشد. زيرا، محاسبات نجومی نظر به محل های هموار، مانند دشت و دريا انجام می گردد و معلومات و اندازه های درج شده در کتابهايی که "آلماناک" (سالنامه) نام دارد، هميشه نظر به اين محل های هموار می باشد. در حاليکه اوقات نماز متعلق به کل شهر می باشد و روزه و نمازهای ساکنان بلندترين (مرتفع ترين) محل های آن شهر نيز بايد صحيح باشد. اماکن مسکونی و شهرها، مانند دشت و دريا هموار نيست. زمين ناهموار است. در محاسبه اوقات نماز و امساک، طلوع و غروب خورشيد و ارتفاع خورشيد از افق، بايد از افق شرعی ايکه از مرتفع ترين محل آن شهر مشاهده گردد، گرفته شود. بدليل اينکه خط افق شرعی، از افق حقيقی که در محاسبات نجومی (آسترونوميک) استعمال می گردد پايين تر می باشد، خورشيد بايد پايين تر آمده از اين افق شرعی غروب نمايد و در هنگام طلوع نيز بايد ازين افق شرعی که نظر به افق حقيقی پايين تر می باشد طلوع کند.

• عنصر چهارم: پارالاکس خورشيد (اختلاف منظر)

زاويه ای می باشد که، توسط دو راستا که، مرکز خورشيد را با مرکز دنيا و نقطه ايکه در آنجا قرار داريم متصل می سازد، در مرکز خورشيد به وجود آمده است و قيمت (مقدار) آن ۸‚۸ ثانيه زاويه می باشد. بدليل اينکه اين زاويه خيلی کوچک می باشد، تأثير آن به نتيجه، بسيار کم است. بطور خلاصه، پارالاکس يعنی اختلاف منظر، زاويه ای است که از مرکز خورشيد، نصف قطر زمين را می بيند. انسانها نه در مرکز زمين، بلکه بر روی کره زمين زندگی می کنند. ولی محاسباتی که نظر به افق حقيقی با فرمولهای نجومی (آسترونوميک) انجام داده می شود، نظر به مرکز دنيا انجام می يابد. بنابرين، برای بر روی زمين آوردن نتيجه ايکه نظر به مرکز دنيا يافته شده است، پارالاکس (اختلاف منظر) هم به حساب داخل کرده می شود.

بدليل اينکه پارالاکس، برعکس سه عنصر تمکين فوق الذکر، غروب را به اول (به پيش) کشيده، طلوع را به تأخير می اندازد، تأثيرش به نتيجه، برعکس اين سه عنصر می شود. بنابرين مدت تمکين، با بيرون آوردن (تفريق) پارالاکس از مجموع سه عنصر اول، يافته می شود.

اين مدت های تمکين که از طرف هيأت شناسان (آسترونومهای) اسلامی، از صفر درجه تا به شصت درجه عرض و با فاصله بيست و پنج متری، تا ارتفاع پنجصد (پانصد) متری محاسبه گرديده يافته شده است، بصورت جدول درآورده شده و در آثارشان نشر گرديده است. اگر بر روی عبارت جدول تمکين که با رنگ آبی نوشته شده، کليک شود در صفحه ای که باز می گردد اين جدول تمکين ديده خواهد شد. بعنوان يک ضرورت علم نجوم، مدتهای تمکين، در محاسبه اوقات نماز و امساک مطلقاً بايد استعمال گردد.

جدول تمکين

۴.معلومات مفصل در مورد "مدت تمکين":

الف. در يک شهر تنها يک افق شرعی و تنها يک مدت تمکين که مربوط به آن شهر می باشد موجود است.

هنگاميکه نور خورشيد صبح ها به بلندترين تپه می آيد، وقت طلوع شرعی (طلوع کردن خورشيد) می شود. نيز در شامگاهان هنگاميکه ناپدید شدن خورشيد از اين جا دیده شود، وقت غروب شرعی (غروب کردن خورشيد) می شود. در اين وقت، دستگاه های ساعت اذانی به ۱۲ تنظيم کرده می شود. وقت غروب شرعی، نظر به ساعت اذانی، هر روز در ساعت ۱۲ می باشد و مدت تمکین در مابین این وقت موجود است. (روز اذانی)، مدت زمان مابين دو غروب شرعی متعاقب (پشت سر هم) کناره بالايی (عقبی) خورشيد از افق شرعی می باشد. هنگاميکه اين غروب ديده شود، دستگاه ساعت اذانی به ۱۲ عيار (تنظيم) کرده می شود. از اين جهت، مدت تمکينی که در وقت نماز شام است، در ديگر اوقات اذانی نيز بدون هيچ تغييری عيناً موجود می باشد. از اينجا نيز بطور صريح معلوم می شود كه مدت تمكينى را كه در وقت شام بوده و در اوقات نماز اذانى استعمال میگردد، در اوقات نمازيكه ساعتهاى امروزى را اطلاع می دهد، نيز بدون هيچگونه تغييرى استعمال نمودن، يك ضرورت میباشد. زيرا مدتيکه در بين اوقات وجود دارد، نظر به ساعتهای استعمال شده، تغيير نمی کند. مثلاً، مدت مابين اوقات ظهر و عصر که با ساعت اذانی يافته شده، يك امر مجبورى میباشد كه با ساعاتی که امروز استعمال میشود، نيز عيناً يکی باشد. به اين دليل، تمکين های جداگانه ای برای هر نماز موجود نيست.

• سه نوع غروب (غروب خورشيد يعنی شام) موجود است:
• غروب اول : به وقتی که ارتفاع مرکز خورشيد نسبت به افق حقيقی صفر می باشد (غروب حقيقی) گويند. يعنی، قرار گرفتن مرکز خورشيد در خط افق حقيقی می باشد.
• غروب دوم : وقتی است که ارتفاع ظاهری کنارهٔ پشتی خورشيد نسبت به خط افق ظاهری محل توقف راصد صفر می باشد، يعنی وقتی است که ناپديد شدن اين کنارهٔ بالايی (پشتی) از خط افق ظاهری محل، ديده شود. به اين، (غروب ظاهری) گويند.
• غروب سوم : وقت صفر شدن ارتفاع کنارهٔ پشتی خورشيد نسبت به افق شرعی می باشد. يعنی، لحظهٔ ناپديد شدن کنارهٔ پشتی خورشيد از خط افق شرعی می باشد. به اين، (غروب شرعی) گويند. در تقويم ها اين وقت غروب شرعی، بعنوان وقت شام (شب) نوشته می شود.

در حاشيه (مراقی الفلاح) تحطاوی نوشته شده است که، رؤيت غروب شرعی از اين سه غروب، معتبر می باشد. برای هر بلندی، خطوط افق ظاهری مختلفی موجود می باشد. غروب از افق شرعی، آن غروب ظاهری است که با نگاه کردن از بالاترين نقطه ديده می شود. در وقت غروب حقيقی رياضی که با حساب يافته شده، ديده خواهد شد که خورشيد از خطوط افق ظاهری محل های مرتفع غروب نکرده است. اين وضعيت نشان می دهد که وقت افطار و نماز شام (مغرب)، در اولين و دومين اوقات غروب نبوده، بلکه بعدتر از اينها، در وقت غروب شرعی می باشد. اولاً غروب حقيقی، بعد ازين غروب های ظاهری، در آخر، غروب شرعی اتفاق می افتد. در کتابهای (مجمع الأنهُر) و (الأنوار لأعمال الأبرار) شافعی، معتبر بودن (غروب شرعی) خبر داده شده است.

در حديث شريف چنين خبر داده شده است که، در جاهايی که غروب ظاهری بدليل وجود تپه ها، ساختمان ها و ابرها، ديده نمی شود، وقت غروب، با تيره گشتن تپه های طرف شرق فهميده می شود. اين حديث شريف نشان می دهد که، (در هنگام محاسبه اوقات طلوع و غروب، نه ارتفاع های ظاهری و حقيقی خورشيد را، بلکه ارتفاع های شرعی را که از افق شرعی می باشد استعمال بايد کرد) يعنی، لازم بودن وارد کردن مقدار تمکين به حساب را نشان می دهد. در هنگام محاسبه وقت صحيح يعنی اوقات شرعی همهٔ نمازها، نيز تابع شدن به اين حديث شريف، يعنی اوقات تمکين را به حساب داخل کردن لازم و ضروری است. زيرا اوقات حقيقی با حساب با فرمولهای نجومی نسبت به افق حقيقی يافته می شود. در يک نماز، در بين  وقت صحيح يعنی وقت شرعی و وقت حقيقی که با فرمولهای نجومی نسبت به افق حقيقی يافته شده، به مقدار يک زمان تمکين فرق موجود می باشد. زمان تمکينی که مخصوص به بلندترين محل يک شهر می باشد غير قابل تغيير است. اگر زمان تمکين کاملاً از ميان برداشته ويا کاهش داده شود، اين به آن منجر می شود که، نماز ظهر و نمازهای بعدی، قبل از اوقاتشان ادا کرده شوند. به روزه نيز بعد از گذشتن وقت سحر شروع کرده می شود. اين نمازها و روزه ها صحيح نمی شوند.

•  تا سال ۱۹۸۲م.؛ در ترکيه هيچ کس زمان تمکين را تغيير نداده، همهٔ علما، اوليا، شيخ الاسلام ها، مفتی ها، همه مسلمانان، در طول قرنهای دراز نمازهايشان را در اوقات شرعی شان ادا کرده اند و به روزه هايشان در اوقات شرعی شان شروع کرده اند. در تقويم های ديواری که روزنامه ترکيه آماده می کند، زمان تمکين تغيير داده نشده، اوقات نماز و روزه، بصورت درست و صحيح اطلاع داده شده است. اکنون نيز برای هر مسلمان لازم و ضروری است که از اين اجماع مسلمين جدا نگردد.
• تنبيه: علمای اسلام، برای بدست آوردن وقت ظهر نسبت به زمان حقيقی اذانی از وقت زوال حقيقی غروبی، تمکينی را که در وقت غروب استعمال می شود از اين کسر کرده و برای يافتن وقت صحيح يعنی وقت شرعی در وقت زوال، زمان تمکين را علاوه کرده اند و مکرراً وقت زوال غروبی را يافته اند. اين وضعيت، نشان می دهد که، مقدار تمکين در وقت ظهر، به تفاوت زمانی ميان افق های حقيقی و شرعی، يعنی به مقدار تمکين در وقت غروب مساوی می باشد. همانند اين، زمانهای تمکين در اوقات شرعی همهٔ نمازها، به زمانهای تمکين در اوقات غروب و طلوع مساوی می باشد.

ه. مانند اينکه مدت تمکين در وقت "ظهر"، با مدت تمکين اوقات "طلوع" و "غروب" مساوی است، با مدت تمکين در وقت "امساک" (فجر) نيز مساوی می باشد. در جداول اوقات شرعيهٔ سالانه که حضرت ابراهيم حقّی برای شهر ارضروم آماده کرده و در کتاب (هيأت فلکيه) مصطفی حلمی افندی، برای تبديل اوقات حقيقی فجر و طلوع به وقت شرعی با ساعت اذانی، دو برابر مقدار تمکين کسر کرده شده است. علی بن عثمان بغدادی نيز در کتاب (هداية المبتدی فی معرفة الأوقات بربع الدّائرة) نيز چنين نوشته شده است.

و در سال ۸۰۱ هجری [۱۳۹۸م.] وفات يافته است. حسن شوقی افندی هزارغرادی يکی از مدرسين بزرگ در مدرسه سلطان محمد فاتح، که (رسالهٔ ارتفاع) را که تأليف (کدوسی) می باشد، ترجمه کرده، در نهمين باب کتاب می گويد: (اوقات امساک حقيقی که يافته ايم بدون تمکين است. کسی که می خواهد روزه بگيرد پانزده دقيقه قبل از اين، يعنی بمقدار دو زمان تمکين قبل، بايد شروع به روزه کند. به اين صورت، روزه اش از فاسد شدن نجات می يابد.) ديده می شود که، [حسن شوقی افندی هزارغرادی] برای يافتن وقت امساک شرعی اذانی، از وقت غروبی حقيقی دو برابر زمان تمکين را کسر كرده است و بيان داشته است كه اگر دو برابر زمان تمکين کسر نگردد، روزه فاسد می شود. [برای يافتن وقت شرعی از وقت غروبی، يک تمکين کسر کرده می شود، برای تبديل وقت غروبی به وقت اذانی تمکين دوم  (دو تمکین)کسر می گردد.]

۵. محاسبه مدت تمکين:

احمد ضيا بگ می گويد که: (قيمت زاويهٔ انحطاط افق از جنس ثانيهٔ زاويه، مساوی به ضرب جذر مربع (ريشه دوم) ارتفاع محل توقف راصد از افق حسی در مقياس متر، با [۹۲‚۱۰٦] می باشد). در استانبول، بلندترين محل نزديک به راصد، تپه چامليجه بوده، بلندی اش ۲٦۷ متر می باشد. بزرگترين زاويه انحطاط افق ۲۹ دقيقه می شود. رئيس المنجّمين طاهر افندی،‌ وقتيکه در سال ۱۲۸۳ ه.ق. [۱۸٦٦م.] مدير رصدخانهٔ قاهره شد، در جدولی که تمکينِ هر روز را حساب کرده، تهيه نموده است و فاضل اسماعيل گلنبوی[۱] در کتاب (مراصد)، و اسماعيل فهيم بن ابراهيم حقّی ارضرومی[۲]، در کتاب ترکی اش (معيار الأوقات) که در سال ۱۱۹۳ﻫ.ق. نوشته و سرمنجّم سيد محّمد عارف بگ، در آخر تقويم سالهای ۱۲۸٦ ه.ش. و ۱۳۲٦ ه.ق. می گويند که، (بدليل اينکه بزرگترين زاويهٔ انحطاط افق استانبول ۲۹ دقيقه و در تحت افق حقيقی است، يعنی انکسار نور مربوط به اين مقدار ارتفاع که در تحت صفر قرار دارد، ٥‚٤٤ دقيقه و (نصف قطر ظاهری) خورشيد، حداقل ۱٥ دقيقه ٤٥ ثانيه می باشد، اين سه ارتفاع، سبب می شوند که خورشيد قبل از طلوع حقيقی ديده شود. ولی اختلاف منظر، سبب می شود تا خورشيد بعد نمايان شود. اگر از مجموع سه ارتفاع اوّل، مقدار (اختلاف منظر) که ۸‚۸ ثانيه می باشد بيرون آورده شود، ۱ درجه ۲۹ دقيقه ۲‚٦ ثانيه می شود که، به اين، (زاويهٔ ارتفاع) خورشيد می گويند. بعد از غروب مرکز خورشيد از افق حقيقی، کنارهٔ پشتی اش ازين وقت غروب، به اندازهٔ اين زاويهٔ ارتفاع پايين آمده، يعنی به افق شرعی فرود آمده، به زمانيکه ازين وقت غروب تا به ناپديد شدن نور خورشيد از بلندترين تپه می گذرد (تمکين) ناميده می شود. در هر کدام روزی، در استانبول، در وقت غروب حقيقی مرکز خورشيد از افق حقيقی، ارتفاعش نسبت به افق حقيقی صفر درجه است. در وقت غروب شرعی کنارهٔ بالايی خورشيد از افق شرعی، ارتفاعش نسبت به افق حقيقی منفی يک درجه ۲۹ دقيقه ۲‚٦ ثانيه می باشد. با استفاده از دستوريکه (فورموليکه) در مورد يافتن اوقات نماز استعمال می شود، زمان فضل دائر اين دو وقت غروب، [مثلا ً با ماشين حساب کاسيو] حساب کرده می شود. بدليل اينکه در وقت زوال، ساعت زوالی حقيقی صفر می باشد، دو وقت غروب، به اندازهٔ زمان فضل دائر می شود. فرق زمانی بين دو وقت، (تمکين) می شود). مثلا ً زاويهٔ ارتفاع در ۲۱ مارچ (مارس) و در ۲۳ سپتمبر يک درجه ۲۹ دقيقه ۲‚٦ ثانيه بوده، برای اينکه مرکز خورشيد به اندازهٔ اين ارتفاع از افق حقيقی پايين بيايد، مدت زمانی که خورشيد در روی مدارش حرکت خواهد کرد، يعنی زمان تمکين ۷ دقيقه ۲۹‚٥۲ ثانيه می باشد. از اينکه در دستور اوقات نماز ميل شمس و عرض بلده موجود می باشد، زمان تمکين يک شهر، با درجهٔ عرض و با روز تغيير می کند. هر چنديکه مقدار تمکين يک شهر،‌ در هر روز و هر ساعت يکسان نمی باشد، اما برای هر شهر،‌ يک زمان تمکين وسطی موجود می باشد. اين مقدارهای تمکين در جدول تمکین نشان داده شده است. به مقدارهای تمکين که با حساب يافته شده دو دقيقه احتياطی اضافه کرده، زمان تمکين برای استانبول، وسطی ده دقيقه قبول شده است. در جايی که درجهٔ عرض از ٤٤ درجه کوچکتر می باشد، فرق حداقل و حداکثر مقدارهای تمکين در يک سال به اندازهٔ يکی دو دقيقه است.

در يک محل بدليل وجود داشتن سبب هايی از قبيل اينکه، ميل شمس و مقدار تمکين و تعديل زمان در هر لحظه تغيير می کنند، واحدهای زمان غروبی حقيقی از واحدهای زمانهای زوالی حقيقی تفاوت جزئی دارند، در اوقات نمازيکه نشر می شود، ثانيه ها به دقيقه ها بلع (گِرد) کرده شده داده می شود، تفاوت ميان بلندترين و پست ترين محل يک شهر، معلوم نشدن تغييرات شرايط هواشناسى، جغرافيايی و نجومی از قبل، و وجود داشتن فاکتورهای آمپريک در محاسبات تعديل زمان و ميل خورشيد، اوقات نمازيکه محاسبه می شود، کاملاً درست نخواهد بود. برای اطمينان از وارد شدن وقت، به مقدار تمکين که با حساب بدست آمده، براى جبران تمامى تفاوتهايی که در بالا ذکر شد، ۲ دقيقه زمان احتياطی اضافه کرده شده است.

در تقويمی بنام (علميه سالنامه سی)که از طرف (المشيخة الأسلاميه) که عالی ترين مقام علمای عثمانی می باشد برای سال ۱۳۳٤ ه. ق. [۱۹۱٦م.] تهيه گرديده و در کتاب (اوقات شرعی مخصوص به ترکيه) رصدخانه قنديللی دانشگاه استانبول با تاريخ ۱۹٥۸م. و شماره ثبت ۱٤، می بينيم که در حين تعيين اوقات شرعی نمازها، مقدار تمکين به حساب وارد شده است. هيأت علمی ما متشکل از علمای حقيقی دين و متخصصين علم هيأت (نجوم) می باشد. مشاهده نموديم که اوقات شرعی نمازها که از طرف اين هيأت ما در نتيجهٔ رصد و حسابها با استعمال از مدرن ترين آلات يافته شده است با اوقاتيکه علمای اسلام در طول قرنها با حساب و با دستگاه (ربع دايره) يافته اند يکسان است.

بدين جهت، تغيير دادن زمانهای تمکين و لهذا تغيير اوقات نماز جائز نمی باشد.

معانی لغوی کلمات از معانی اصطلاحی آنها متفاوت است. يعنی، کلمه ها در هر علم، معنی هايی دارند که، مخصوص به آن علم می باشد. در بحث اوقات نماز و محاسبات اوقات نماز، تمکين را بدون در نظر گرفتن معنی اصطلاحی آن که مخصوص به اين علم بوده و بطور مفصل توضيح گرديده است، با نظر داشت معنی لغوی آن، يک زمان احتياطی گمان کردن و افکار عموميه را به آن مقيد ساختن نيز کار درستی نيست.

بطور کامل دور از مسند، با توسل به ادعاهايی مانند "برای تأمين راحتی شاغلان (کارگران)"، با پيش بردن سبب هاييکه، زاده فکر و ذهنيت شخصی می باشد، با گفتن اينکه "مدت های تمکين را که غير ضروری و مفرط بود کم کرده ايم"، مدتهای تمکين را قسماً ويا کاملاً از ميان برداشتن بمعنی تغيير دادن اوقات نماز و امساک می باشد، يعنی افساد و باطل کردن عبادات نماز و روزه مسلمانان می باشد.

جدول تمکين


ارتفاع (متر): مقدار بلندی بالاترين سطح يک محل از پايين ترين سطح آن محل ميباشد.

تقويم ترکيه
مديريت هيأت محاسبه اوقات
آدرس ای ميل: bilgi@turktakvim.com