چرا نیت مومن بهتر از كردار ویست - ۱

بدانكه رسول- صلوات الله علیه- گفته است: «نِيَّةُ الْمُؤْمِنِ خَيْرٌ مِنْ عَمَلِهِ- نیت مومن بهتر از كردار ویست»، و بدین آن نخواسته است كه نیت بی كردار بهتر از كردار بی نیت، كه این خود پوشیده نماند كه كردار بی نیت عبادت نبود و نیت بی كردار طاعت، بلكه معنی آنست كه طاعت وی بتن است و بدل، و این دو جزوست، و ازین هر دو آن یكی كه بدلست بهتر، و سبب این آنست كه مقصود از عمل اینست تا صفت دل بگردد، و مقصود از نیت و عمل دل آن نیست تا صفت تن بگردد، و مردمان چنان پندارند كه نیت برای عمل می باید و حقیقت آنست كه عمل برای نیت می باید، كه مقصود همه گردش دلست و سعادت و شقاوت ویراست، و تن اگرچه در میان خواهد بود ولكن تبعست، همچون اشتر اگر چه حج بی وی نیست ولكن حاجی وی نیست، و گردش دل خود یک چیز بیش نیست، آنكه روی از دنیا بآخرت آورد، بلكه از دنیا و آخرت بخدای تعالیٰ آورد، و روی دل بیش از خواست و ارادت وی نیست، چون غالب بر دل وی دنیا بود روی با دنیا بود. و علاقت وی بدنیا خواست وی بود و در ابتداء آفرینش چنین است، چون خواست حق تعالیٰ و دیدار آخرت غالب شد صفت وی بگشت و روی با دیگر جانب كرد، پس از همه اعمال مقصود گردش دلست، از سجود نه مقصود آنست كه پیشانی بگردد تا از هوا بر زمین رسد، بل آنكه صفت بگردد و از تكبر بتواضع میل كند، و مقصود از الله اكبر نه آنست كه زبان بگردد و بجنبد، بل آنكه دل از تعظیم خویش بگردد و معظم خدای تعالیٰ شود، و مقصود از سنگ انداختن در حج نه آنست تا جای سنگ ریزه زیادت شود یا دست حركت كند، بلكه آنكه دل بر بندگی راست بایستد و متابعت و تصرف عقل خویش در باقی كند و طوع فرمان شود و عنان خویش از دست خویش بیرون كند و بدست فرمان دهد، چنانكه گفت: «لبیك بحجة حقا وتعبداً ورقا»