[غیبت كردن بدل همچنان حرام است كه بزبان]

بدانكه غیبت كردن بدل همچنان حرام است كه بزبان، و چنانكه نشاید كه نقصان كسی با دیگر گویی، نشاید كه فرا خویش نیز گویی. و غیبت بدل آن باشد كه گمان بد بری بكسی بی آنكه از وی بچشم چیزی بینی یا بگوش شنوی یا یقین دانی رسول- صلی الله علیه وسلم- گفت: «حق تعالی خون مسلمان و مال وی و آنكه بوی گمان بد برند سه حرام كرده است» و هر چه اندر دل افتد كه آن نه یقین بود و نه از قول دو عدل باشد، شیطان اندر دل افگنده بود، و حق تعالی همی گوید: «إِن جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا- از حاكم فاسق سخن باور مكنید» و هیچ فاسق چون شیطان نیست، و حرام آن بود كه دل خویش را بدان قرار دهی، اما خاطری كه بی اختیار درآید و تو آنرا كاره باشی بدان ماخذ نباشی. رسول- صلی الله علیه وسلم- می گوید مؤمن از گمان بد خالی نباشد، ولیكن سلامت وی از آن بود كه اندر دل خویش تحقیق نكند و تا احتمال را جای و مجال بود بر وجهی نیكوتر حمل كند و نشان آنكه تحقیق كرده باشد آن بود كه بر دل وی گران تر شود آنكس و اندر مراعات وی تقصیر كردن گیرد، اما چون بدل و زبان و معاملت با وی هم بر آن باشد كه بود نشان آنست كه تحقیق نكرده است؛ اما اگر از یک عدل بشنود باید كه توقف كند و دروغ زن ندارد وی را، كه گمان بد بردن بدین عدل هم روا نبود و نه نیز بفاسق، ولیكن گوید حال آنمرد بر من پوشیده بود چون حال این مرد، اكنون نیز پوشیده است، پس اگر داند كه میان ایشان عداوتی و حسدی باشد توقف اولیتر و اگر آن مرد را عدل تر میداند میل بوی بیش باید كه بود؛ و هر گاه كه گمان بد در دل وی افتاد بكسی آن اولیتر بود كه بدان كس تقربی زیادت كند كه شیطان را خشم آید و آن گمان كمتر شود و چون بیقین بدانست غیبت نكند، ولیكن بخلوت نصیحت كند و بار نامه نكند اندر نصیحت، بلكه اندر نصیحت اندوهگین شود، تا هم بسبب مسلمانی اندوهگین شده باشد و هم نصیحت كرده باشد، و مزد هر دو بیابد.